مطالبات هویت‌طلبانه‌ی آذربایجانی‌ها

رادیو دویچه وله - مهیندخت مصباح، بشنوید

شماری از فعالان مدنی آذربایجانی، در زندان هستند. دستگیری‌ها از سال ۸۵ و در پی تظاهرات انبوه برای انتشار یک کاریکاتور در روزنامه "ایران" آغاز شدند. آذربایجانی‌ها حق آموزش به زبان مادری و احترام به هویت خود را می‌خواهند.

جمعیت آذربایجانی‌های ایران بین ۲۰ تا ۲۲ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. آذربایجانی‌ها در میان خود، همواره به زبان ترکی سخن می‌گویند و آموزش این زبان در مدارس یا داشتن نشریه و رسانه به زبان مادری را حق خود می‌دانند. فعالان مدنی و حقوق بشری آذربایجانی، از تبعیض‌های اقتصادی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل و زنجان نیز گله می‌کنند. اشاره‌ی آنها به سرمایه‌گذاری‌های اندک در این استان‌ها و اولویت پروژه‌های عمرانی یا ساختاری در نواحی و استان‌های فارس نشین است.

تحقیر زبانی و قومی ده‌ها ساله

داود توران، جامعه‌شناس و مدیر سایت تحقیقات اجتماعی فرهنگی آذربایجان، از تاریخچه‌ی صد ساله‌ی حرکت‌های هویت‌طلبانه در میان ترک‌ها و از تحقیر و تمسخر ده‌ها ساله‌ی ترک‌زبان‌‌ها در قالب لطیفه می‌گوید. او به تظاهرات ۲۹ بهمن سال ۵۶ در تبریز و نقش موثر آن در گسترش موج انقلاب اشاره می‌کند و می‌گوید، آذربایجانی‌ها انتظار داشتند که پس از انقلاب، به مطالبات قومی و ملی آنها توجه شود. به گفته‌ی این جامعه‌شناس، تخریب‌های دیرین در سی سال گذشته ادامه داشته‌اند و هویت ترکی آذربایجانی‌ها با وجود تاکید اصل ۱۵ قانون اساسی دایر بر حق تحصیل به زبان مادری، به رسمیت شناخته نشده است.

انسدادهای فرهنگی

وحید قره‌باغی، سخنگوی انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجانی نیز در توضیح تبعیض‌های فرهنگی علیه ترک‌ها می‌گوید:«برای توسعه‌ی فرهنگ و زبان و پیشرفت آذربایجان برنامه‌ای در دست نیست. زبان و فرهنگ آنها در رادیو و تلویزیون تحقیر می‌شود، رسانه ندارند. روزنامه به زبان ترکی در سطح کشور ندارند. فرهنگستان زبان ندارند. موسسات و ان. جی. او های آنها بسته می‌شود. مجلات آنها توقیف می‌شود. هر چه، حتی در مورد ادبیات آذربایجان نوشته ‌شود، نویسندگانش دستگیر می‌شوند. یعنی درآذربایجان نوشته‌های این نویسندگان سانسور نمی‌شود، بلکه آن‌ها را مستقیما بازداشت کرده و در سلول‌های انفرادی نگاهداری می‌کنند.»

تبعیض‌های اقتصادی

آذربایجانی‌ها علاوه برتبعیض‌های فرهنگی، از تبعیض‌های اقتصادی نیز در رنج‌اند. استان‌های آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل و زنجان، ذخایر معدنی سرشاری دارند، اما میزان سرمایه‌‌گذاری برای بهره‌برداری از این معادن به نسبت استان‌هایی چون کرمان، ناچیزند. وحید‌قره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باغی به شاخص‌های دیگری از این تبعیض اشاره می‌کند: «راه آهن اردبیل و میانه ۱۵ سال است که مطرح شده، اما هنوز به جایی نرسیده و مسئولان استانی اردبیل تنها یک میلیارد تومان اعتبار گرفته‌اند. درحالی‌که دولت سال گذشته برای راه آهن شیراز و اصفهان ۳۰۰ میلیارد تومان بودجه اختصاص داده و این پروژه سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد. شاخص بیکاری در آذربایجان زیاد است و این باعث مهاجرت می‌شود. اساسا جمعیت آذربایجان شرقی مهاجرترین جمعیت کشور است و این همه، به دلیل تبعیض‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است.»

دستگیری پس از اعتراض

خشم و اعتراض آذربایجانی‌ها، در سال ۸۵ در پی انتشار کاریکاتوری در روزنامه‌ی دولتی "ایران" سرریز کرد. سوژه‌ی جنجال‌آفرین، سوسکی بود که به زبان ترکی حرف می‌زد. پانصد هزار نفر در تبریز، زنجان، اردبیل، خوی و نقده به خیابان‌ها ریختند و از هویت ملی خود دفاع کردند. پس از آن، موج دستگیری فعالان مدنی و حقوق بشری آذربایجانی به راه افتاد. شماری دانشجو، وبلاگ‌نویس و عضو انجمن‌های فرهنگی و اجتماعی بازداشت شدند. شاخص‌ترین چهره‌ی بازداشت شده درمیان آذربایجانی‌ها، عباس لسانی از شهر اردبیل است که به تازگی پس از ۳۰ ماه حبس، از زندان آزاد شده است.

محکومیت و فشار

داود توران با اشاره به محکومیت‌های پنج ساله و دوساله‌ی چندین دانشجو برای کار فرهنگی می‌گوید: «در دوره‌ی ‌اصلاحات نشریات دانشجویی زیاد شده بودند و تقریبا ۵۰ نشریه در آذربایجان داشتیم. نشریات دیگر هم رونق گرفته بودند. پس از آن اما بیشتر آنها توقیف شدند. نشریه‌ی "شمس تبریز" یا "ندای آذربایجان" به‌خاطر این که خواست‌های قیام ۸۵ را بر زبان آوردند، توقیف شدند. الان چند نشریه‌ی دولتی به زبان آذربایجانی چاپ می‌شوند. آنها مبلغ ایدئولوژی دولت مرکزی‌اند و تنها برای این منتشر می‌شوند که به زبان ترکی بگویند در ایران دمکراسی است.»

اتهام تجزیه‌طلبی

تجزیه‌طلبی عمومی‌ترین اتهامی است که به آذربایجانی‌های هویت‌طلب زده می‌شود. آیا دانشجویان و فعالان مدنی که دستگیر می‌شوند، جدایی‌خواه یا پان‌ترکیست هستند؟ وحید قره‌باغی با تاکید بر این‌که عموم بازداشت‌شدگان، فعالان مدنی و فرهنگی هستند، می‌گوید: «تعداد بسیار کمی از ترک‌ها خواستار جدایی هستند وگرنه عموم شاعران و روشنفکران آذربایجانی بارها گفته‌اند که خواست‌شان تنها توجه به زبان مادری است. الان بخاطر در راه بودن روز جهانی زبان مادری، کمپینی به راه انداخته‌ایم. تاکنون ۲۵ هزار امضاء مستقیم و ۵۵۰۰ امضاء از طریق اینترنت جمع‌آوری شده است.